Spónlagðar innréttingar. Hvað, hvernig, hversvegna?

Spónlagning er forn og fáguð aðferð í viðarvinnslu sem felst í því að líma þunnar viðarhimnur – svokallaðan spón – á yfirborð annarra efna til að líkja eftir gegnheilum við, bæta yfirborðseiginleika eða ná fram ákveðnu útliti. Þessi tækni nýtist í fjölbreyttum tilgangi, allt frá húsgögnum og innréttingum til hljóðfærasmíða og listmunagerðar.

Hvað er spónn?

Spónn (viðarskífa) er örþunn sneið af náttúrulegum við sem framleidd er með sérstökum aðferðum. Þykktin getur verið allt frá u.þ.b. 0,3 mm upp í 3 mm, eftir tilgangi og gerð. Spónninn er svo límdur yfir burðarefni eins og MDF, krossvið, spónaplötur eða annað viðargrunnefni.

Spónlagningar aðferðir

Það eru þrjár meginleiðir til að framleiða spón:

1. Speglaður spónn - Tvö spónarblöð úr sama tré eru saumuð saman, eitt á réttunni og eitt á röngunni til að mynda speiglaða mynd. Þetta speglaða mynstur er síðan saumað við annað speglað mynstur til að mynda spónardúkinn. Þetta var hefðbundna aðferðin áður fyrr en er nú talin gamaldags.

   
   

2. Hliðraður spónn - Þegar viðarblöð úr sama tré eru sett hlið við hlið og saumuð. þetta er það sem tíðkast í dag og ganga flestir innanhússarkitektar út frá þessari aðferð.

   
   

3. Blandað – Einhver spónn saumaður saman. Náttúrulega ódýrasta aðferðin þar sem enginn vinna er lögð í að passa að blöðin passi saman, skilar sér í happ og glapp niðurstöðum.

   
   

4. Endasaumað - í raun ekki gert, nema í húsgagnasmíði eða í mjög kostnaðarsömum verkefnum..

Speglað Hliðrað Blandað Endasaumað

Helstu viðartegundir í spón

Viðarspónn fæst úr fjölmörgum viðartegundum, hver með sínum eiginleikum og útliti. Hér eru algengar tegundir:

Tegund	Lýsing
Eik	Sterk, með áberandi æðum, vinsæll í norrænni hönnun.
Reykt eik	Mjög dökk, með þungu yfirbragði
Hnota	Milli dökk, djúpir litir, oft notuð í klassískan stíl
Askur	Ljós og með fíngerðum æðum, létt yfirbragð
Tekk	Ríkuleg, olíuríkur viður með gott veðurþol
Kirsuberjaviður	Mjúkur, með rauðleitum tónum og hlýju útliti
Bæsaður spónn	Hvaða ljósi viður sem er, bæsaður í hvaða lit sem er.

Spónlagning – Hvernig?

1. Undirbúningur burðarefnis– Flötur sagaður í stærð. Þarf að vera sléttur, þurr og hreinn.

   
   

2. Líming - Flöturinn er útataður í spónlagningarlími.

   
   

3. Líming og pressun– Spónninn er lagður á og pressaður með hitapressu svo rakinn í líminu gufi upp hraðar.

   
   

4. Frágangur yfirborðs– Síðan er yfirborðið slípað, brúnir snyrtar og lokameðhöndlun framkvæmd með olíu, lakki, vaxi eða málningu.

   
   

   
   

   Bæsun 

   Bæsun er efnafræðileg meðhöndlun viðar eða spóns sem breytir lit og dregur fram æðamynstur án þess að hylja náttúrulega áferð. Þegar spónn er bæsaður, er notað vökvaefni (bæs) sem sígur inn í viðartrefjarnar og gefur honum dýpri, jafnari lit – án þess að fela viðarmynstrið eins og málning myndi gera.

   Tilgangur bæsunar á spón:

   • Breytir eða dýpkar lit spónsins (t.d. ljós eik getur orðið dökkbrún).

   • Samræmir litamun sem getur verið milli spónplata.

   • Dregur fram æðar og mynstrið – gefur spóninum meiri dýpt.

   
   

   Ferlið í stuttu máli:

   1. Yfirborð er slípað og hreinsað.

   2. Bæsinn er borinn á með bursta, klút eða úða.

   3. Efnið er látið draga inn og svo strokið yfir til að jafna lit.

   4. Þegar bæsinn hefur þornað, er borið á lakk- eða olíu.

      
      

      Athugið:

      Bæsa þarf alltaf áður en yfirborðsmeðhöndlun er gerð.

      Misjafnt hvernig viðartegundir og jafnvel tré af sömu tegund taka við bæsi – prófaðu alltaf sýnishorn fyrst og vertu meðvitaður um það að mjög erfitt og nær ómögulegt er að ná nákvæmlega sama lit á sitthvort tréið þó þau séu úr sömu tegund.

   
   

Kostir spónlagningar

• Efnisnýting: Mikið magn úr einum trjástofni – sjálfbærari nýting.

• Útlit: Náttúruleg viðaráferð án þess að nota heilvið.

• Stöðugleiki: Lítil hætta á sprungu eða tágun miðað við heilvið.

• Kostnaður: Ódýrara en að nota heilvið í allri einingu.

• Útlitsmöguleikar: Möguleiki á að raða munstri og passa saman æðar (Speiglun, hliðrun, o.fl.).

Takmarkanir og áskoranir

• Viðkvæmara fyrir rispum: Þynnra yfirborð en heilviður.

• Takmörkuð dýpt til endurslípunar: Endurvinnsla eða viðgerðir þarf að fara varlega.

• Krefst fagmennsku í framleiðslu: Sérstaklega ef mynstur á við.

• Tónbreytingar: Spónn getur upplitast með tíma, sérstaklega við sólarljós.

Notkun spóns í iðnaði og hönnun

Spónlagður viður er notaður í:

• Eldhúsinnréttingar og skápa

• Húsgögn – borð, hillur, kommóður

• Hurðir og veggpanela

• Listmuni og hljóðfæri (t.d. píanó og gítara)

• Lúxusyfirlögn í bílaiðnaði og skipasmíði

Lokaorð

Spónn og spónlagning er list og vísindi í senn – blanda af tæknilegri nákvæmni og fegurð frá náttúrunni. Rétt framkvæmd getur veitt rými glæsileika, hlýju og persónuleika, á sama tíma og þú nýtir náttúruauðlindir með góðri samvisku.

Hvort sem þú ert smiður, hönnuður eða eigandi heimilis í endurnýjun, þá er mikilvægt að skilja eiginleika spónsins – og að velja rétt fyrir þitt verkefni.